سیاست های پولی، تاریخچه و نظریه آن

سیاست های پولی، تاریخچه و نظریه آن

سیاست پولی به مجموعه اقداماتی گفته می‌شود که توسط بانک مرکزی یا دولت در جهت تنظیم و کنترل عرضه پول و نرخ بهره صورت می‌گیرد، به منظور دستیابی به اهداف اقتصادی مشخصی مانند کنترل تورم، رشد اقتصادی، استقرار سیستم بانکی پایدار و غیره.

سیاست‌های پولی به عنوان یکی از ابزارهای مهم اقتصادی در سطح کشورها و جهان به کار گرفته می‌شود. تاریخچه اجرای سیاست‌های پولی به زمانی برمی‌گردد که نخستین بانک‌های مرکزی تشکیل شدند. بانک مرکزی شکلی است از نهاد عمومی که مسئولیت تنظیم و کنترل سیاست‌های پولی و تضمین پایداری سیستم بانکی را بر عهده دارد. بانک مرکزی می‌تواند با تنظیم نرخ بهره و عرضه پول، تأثیر قابل توجهی بر روی اقتصاد داشته باشد.

در قرن ۲۰، پس از جنگ جهانی دوم و با توجه به تحولات اقتصادی و مالی جهان، بانک‌های مرکزی به بیشترین اهمیت خود رسیدند. در سال ۱۹۷۱، سیاست پولی تحت عنوان "استاندارد پولی" در آمریکا به کار گرفته شد که بر اساس آن بانک مرکزی آمریکا، یعنی فدرال رزرو، موظف به تضمین پایداری ارزش دلار بود. در دهه ۱۹۸۰ نیز، کنترل تورم و استقرار تعادل بین نرخ بهره و رشد اقتصادی به عنوان اهداف اصلی سیاست پولی به جای خود گرفت.

در سال‌های اخیر، در پی شیوع بحران‌های مالی و اقتصادی در جهان، توجه به نقش بانک‌های مرکزی و سیاست‌های پولی بیشتر شده است. در برخی کشورها، از جمله ایالات متحده آمریکا، اروپا و ژاپن، بانک‌های مرکزی تلاش می‌کنند با تنظیم نرخ بهره و عرضه پول، اقتصاد را به سمت رشد و توسعه هدایت کنند.

نظریه های سیاست پولی

نظریه‌های سیاست پولی شامل مجموعه ای از فرضیات و اصول است که در راستای کنترل پول و تاثیرگذاری بر تورم و رشد اقتصادی مورد استفاده قرار می‌گیرند. در زیر به برخی از نظریه‌های سیاست پولی اشاره می‌کنم:

نظریه کوینزی: بر اساس این نظریه، رابطه مستقیمی بین میزان پول در جریان و قیمت‌ها وجود دارد. به این معنی که افزایش پول در جریان، قیمت‌ها را افزایش می‌دهد و کاهش پول در جریان، قیمت‌ها را کاهش می‌دهد. بر اساس این نظریه، بانک مرکزی می‌تواند با کنترل عرضه پول، تاثیر گذار بر قیمت‌ها و تورم داشته باشد.

نظریه فیشر: بر اساس این نظریه، تورم در نتیجه افزایش عرضه پول و کاهش ارزش پول در بازار رخ می‌دهد. برای کاهش تورم، بانک مرکزی می‌تواند با کاهش عرضه پول و یا افزایش نرخ بهره، تاثیرگذار بر تورم باشد.

نظریه نئوکلاسیکی: بر اساس این نظریه، بانک مرکزی نمی‌تواند با تغییر عرضه پول، رشد اقتصادی را تحریک کند. به این معنی که اگر بانک مرکزی به صورت دائمی عرضه پول را افزایش دهد، تأثیری بر رشد اقتصادی نخواهد داشت. بر اساس این نظریه، بانک مرکزی باید تنها در مواقعی که اقتصاد به رکود نزدیک است، از ابزارهای سیاست پولی استفاده کند.

نظریه عرضه پول: بر اساس این نظریه، تورم در نتیجه افزایش عرضه پول رخ می‌دهد. با افزایش عرضه پول، میزان پول در جریان افزایش می‌یابد و در نتیجه قیمت‌ها نیز افزایش می‌یابند. برای کاهش تورم، بانک مرکزی می‌تواند با کاهش عرضه پول و یا افزایش نرخ بهره، تاثیرگذار بر تورم باشد.

در کل، نظریه‌های سیاست پولی برای تعیین سیاست‌های پولی بانک مرکزی استفاده می‌شوند. هر یک از این نظریه‌ها به روش‌های مختلفی برای کنترل پول و تاثیرگذاری بر تورم و رشد اقتصادی اشاره می‌کنند.

ابزار های سیاست پولی

ابزارهای سیاست پولی شامل مجموعه‌ای از ابزارهایی هستند که بانک مرکزی می‌تواند با استفاده از آن‌ها تلاش کند برای کنترل عرضه پول، تورم و رشد اقتصادی. برخی از ابزارهای سیاست پولی عبارتند از:

نرخ بهره: تعیین نرخ بهره یکی از مهمترین ابزارهای سیاست پولی است. با افزایش نرخ بهره، تقاضای اعتباری و به تبع آن مصرف کاهش می‌یابد، چرخه اقتصادی کند می‌شود و تورم کاهش می‌یابد. البته افزایش نرخ بهره ممکن است باعث کاهش رشد اقتصادی نیز شود.

عرضه پول: بانک مرکزی می‌تواند با کاهش یا افزایش عرضه پول تاثیرگذاری بر تورم و رشد اقتصادی داشته باشد. در صورتی که بانک مرکزی عرضه پول را کاهش دهد، میزان پول در جریان کمتر می‌شود و در نتیجه قیمت‌ها کاهش پیدا می‌کنند. در صورتی که بانک مرکزی عرضه پول را افزایش دهد، میزان پول در جریان بیشتر می‌شود و در نتیجه قیمت‌ها افزایش پیدا می‌کنند.

تنظیم نرخ ارز: تنظیم نرخ ارز یکی دیگر از ابزارهای سیاست پولی است که بانک مرکزی می‌تواند با استفاده از آن تاثیرگذاری بر صادرات و واردات داشته باشد. در صورتی که بانک مرکزی نرخ ارز را کاهش دهد، صادرات افزایش می‌یابد و واردات کاهش می‌یابد که می‌تواند منجر به رشد اقتصادی شود. در صورتی که بانک مرکزی نرخ ارز را افزایش دهد، وضعیت برعکس خواهد بود.

خرید بلندمدت اوراق قرضه: بانک مرکزی می‌تواند با خرید بلندمدت اوراق قرضه، میزان عرضه پول را کاهش دهد و تاثیری بر تورم داشته باشد.

تنظیم رزرو الزامی بانک‌ها: بانک مرکزی می‌تواند با تنظیم میزان رزرو الزامی بانک‌ها، میزان پول در جریان را کنترل کرده و تاثیری بر تورم داشته باشد.

سیاست‌های تسهیلات پولی: بانک مرکزی می‌تواند با تنظیم سیاست‌های تسهیلات پولی، مانند افزایش تسهیلات اعطای وام، تاثیرگذاری بر میزان پول در جریان و تورم داشته باشد.

در کل، بانک مرکزی با استفاده از ابزارهای سیاست پولی می‌تواند تلاش کند برای کنترل عرضه پول، تاثیرگذاری بر تورم و رشد اقتصادی و بهبود وضعیت اقتصادی کشور. البته استفاده از هر یک از این ابزارهای سیاست پولی باید با در نظر گرفتن شرایط اقتصادی و اجتماعی کشور و همچنین تاثیرات جانبی آن‌ها انجام شود.

سابقه سیاست پولی

تاریخچه سیاست پولی به دوران باستان بازمی‌گردد، اما در قرن 20 با توسعه صنعت و تجارت و همچنین بهبود فناوری‌های ارتباطی، سیاست پولی به عنوان یکی از ابزارهای اصلی کنترل اقتصادی تبدیل شد.

در قرن 20، اکثر کشورها بانک مرکزی خود را تشکیل دادند تا بتوانند با استفاده از سیاست پولی، بهبود وضعیت اقتصادی کشور را تحقق بخشند. سیاست پولی در دهه 1930 با بحران بزرگ اقتصادی در آمریکا در دوران ریاست جمهوری فرانکلین روزولت به مرحله جدی‌تری رسید. در این دهه، بانک مرکزی آمریکا (Federal Reserve) با ایجاد سیاست‌های پولی تحریکی، سعی در کاهش بحران اقتصادی و بیکاری داشت.

در دهه 1950، سیاست پولی به عنوان ابزار اصلی کنترل تورم توسط بانک‌های مرکزی پذیرفته شد. در دهه 1970، سیاست پولی در بسیاری از کشورها به عنوان ابزار اصلی کنترل تورم و عرضه پول مورد استفاده قرار گرفت.

در دهه 1980، با ظهور نظریه تورم و نرخ بهره مثبت، نرخ بهره به عنوان ابزار اصلی سیاست پولی برای کنترل تورم و عرضه پول مورد توجه قرار گرفت. اما در دهه 1990، با توجه به رشد سریع اقتصاد چین و هند، بانک‌های مرکزی در کشورهای پیشرفته به سمت سیاست‌های پولی تحریکی روی آوردند تا به رشد اقتصادی کمک کنند.

در دهه 2000، با بروز بحران مالی جهانی، بانک‌های مرکزی با استفاده از سیاست‌های پولی تحریکی و تزریق پول در بازار، سعی در کاهش تاثیرات بحران مالی داشتند.

در کل، سیاست پولی به عنوان یکی از ابزارهای اصلی کنترل اقتصادی، در طول تاریخ به شکل‌های مختلفی مورد استفاده قرار گرفته است و همچنان به عنوان یکی از ابزارهای اصلی کنترل تورم، عرضه پول و رشد اقتصادی در سطح جهان استفاده می‌شود.

اهداف موجود برای سیاست پولی در کشور ما

اهداف سیاست پولی در کشورها ممکن است با توجه به شرایط اقتصادی و نیازهای کشورها متفاوت باشند. اما در کل، اهداف سیاست پولی در کشورها عبارتند از:

کنترل تورم: یکی از اهداف اصلی سیاست پولی، کنترل تورم و حفظ پایداری قیمت‌ها است. برای این منظور، بانک مرکزی می‌تواند با کنترل عرضه پول و تنظیم نرخ بهره، تأثیر قابل توجهی بر روی نرخ تورم داشته باشد.

رشد اقتصادی: سیاست پولی به منظور تحقق رشد اقتصادی نیز به کار گرفته می‌شود. بانک مرکزی با تنظیم نرخ بهره و تأمین منابع مالی به بخش‌های اقتصادی مختلف، می‌تواند اقتصاد را به سمت رشد و توسعه هدایت کند.

تأمین پایداری سیستم بانکی: بانک مرکزی مسئول تأمین پایداری سیستم بانکی و جلوگیری از بحران‌های مالی و بانکی است. برای این منظور، بانک مرکزی می‌تواند با تنظیم نرخ بهره و تنظیم سیاست‌های اعطای وام، از ایجاد بحران‌های مالی و بانکی جلوگیری کند.

حفظ تعادل در نرخ ارز: برای حفظ تعادل در نرخ ارز و جلوگیری از نوسانات بی‌رویه در بازار ارز، بانک مرکزی می‌تواند با تنظیم عرضه پول و نرخ بهره، تأثیر قابل توجهی بر روی ارزش ارز ملی داشته باشد.

در کشور ما نیز، اهداف سیاست پولی شامل کنترل تورم، حفظ پایداری سیستم بانکی، تحقق رشد اقتصادی و تأمین تعادل در نرخ ارز هستند. بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران با تنظیم نرخ بهره، تنظیم عرضه پول، و تأمین منابع مالی مورد نیاز بخش‌های اقتصادی، سعی در دستیابی به این اهداف دارد.

سیاست های پولی بانک های مرکزی

بانک مرکزی در کشور ما نیز مسئول اجرای سیاست‌های پولی است و برای دستیابی به اهداف اقتصادی مهمی از سیاست‌های پولی استفاده می‌کند. برخی از اهداف سیاست پولی در کشور ما عبارتند از:

1- کنترل تورم: یکی از اهداف اصلی سیاست پولی در کشور ما کنترل تورم است. برای این منظور، بانک مرکزی به کمک سیاست‌های پولی خود سعی می‌کند عرضه پول را کنترل کرده و نرخ بهره را تنظیم کند تا تورم را کاهش دهد.

2- حمایت از رشد اقتصادی: سیاست پولی به منظور حمایت از رشد اقتصادی نیز در کشور ما اجرا می‌شود. بانک مرکزی با تنظیم نرخ بهره و تأمین منابع مالی برای بانک‌های تجاری و صنعتی، سعی می‌کند برای رشد اقتصادی مناسب شرایط فراهم کند.

3- حفظ پایداری سیستم بانکی: بانک مرکزی به منظور حفظ پایداری سیستم بانکی نیز از سیاست‌های پولی استفاده می‌کند. این سیاست‌ها شامل تنظیم نرخ بهره، تعیین محدودیت‌های دریافت و پرداخت وجه و تعیین نرخ تعرفه بانکی می‌شوند.

4- توسعه بازار سرمایه: با توجه به اهمیت بازار سرمایه در توسعه اقتصادی، بانک مرکزی در کشور ما از سیاست‌های پولی برای حمایت از این بازار استفاده می‌کند. برای این منظور، بانک مرکزی سعی می‌کند با تنظیم نرخ بهره و ایجاد شرایطی برای افزایش تأمین مالی، این بازار را توسعه دهد.

5- کنترل نرخ ارز: بانک مرکزی با استفاده از سیاست‌های پولی به منظور کنترل نرخ ارز نیز اقدام می‌کند. با تنظیم نرخ بهره و عرضه پول، بانک مرکزی سعی می‌کند تأثیری بر روی نرخ ارز داشته باشد و آن را تنظیم کند.

در کل، سیاست‌های پولی بانک مرکزی در کشور ما به منظور دستیابی به اهداف اقتصادی مهمی مانند کنترل تورم، حفظ پایداری سیستم بانکی، حمایت از رشد اقتصادی و توسعه بازار سرمایه و کنترل نرخ ارز اجرا می‌شوند.

چگونه بانک مرکزی می‌تواند نرخ تورم را کنترل کند؟

بانک مرکزی با استفاده از سیاست‌های پولی می‌تواند نرخ تورم را کنترل کند. برای کنترل تورم، بانک مرکزی از دو روش عمده استفاده می‌کند:

تنظیم نرخ بهره: بانک مرکزی با تنظیم نرخ بهره، تلاش می‌کند تأثیری بر روی میزان تقاضای اعتباری و میزان تورم داشته باشد. با افزایش نرخ بهره، تقاضای اعتباری کاهش می‌یابد و در نتیجه افزایش نرخ بهره می‌تواند منجر به کاهش تورم شود. البته، این روش معمولاً باعث کاهش رشد اقتصادی نیز می‌شود.

تنظیم عرضه پول: بانک مرکزی با تنظیم عرضه پول، تلاش می‌کند تأثیری بر روی نرخ تورم داشته باشد. با افزایش عرضه پول، میزان پول در جریان اقتصاد افزایش می‌یابد و در نتیجه میزان تورم نیز افزایش می‌یابد. برای کاهش تورم، بانک مرکزی می‌تواند عرضه پول را کاهش دهد.

علاوه بر این روش‌ها، بانک مرکزی می‌تواند از روش‌هایی مانند تنظیم سیاست‌های مالی دولت، کنترل قیمت‌ها و تنظیم سیاست‌های تجاری نیز استفاده کند تا تورم را کنترل کند. به این ترتیب، بانک مرکزی می‌تواند با ترکیب چندین روش و سیاست، نرخ تورم را کنترل کرده و پایداری قیمت‌ها را حفظ کند.